Ispitivanje bioloških indikatora površinskih voda na teritoriji GO Obrenovac
Cilj ovakvog ispitivanja je da se omogući dugoročno održivo upravljanje vodama na osnovu „visokog nivoa“ zaštite svih površinskih voda, ( tako da se postigne dobar status voda i da se na taj način spreči dalje pogoršanje statusa.)
“Dobar status” vodnog tela površinskih voda ostvaren je kada su oba njegova statusa, ekološki i hemijski, ocenjeni najmanje kao "dobar".
Procena ekološkog statusa/potencijala vrši se na osnovu bioloških elemenata kvaliteta, fizičko-hemijskih elemenata kvaliteta i hidromorfoloških elemenata kvaliteta.Obavezni biološki elementi kvaliteta koji se ispituju da bi se utvrdio ekološki status/potencijal vodnih tela su fitobentos i fitoplankton. Alge ( fitobentos) su važni primarni producenti vodenih ekosistema i u strukturi njihove zajednice ogleda se funkcionalnost čitavog ekosistema. Alge su naročito pogodne za procenu kvaliteta vode zbog svojih hranljivih potreba, brze stope reprodukcije i vrlo kratakog životnog ciklusa, što ih čini vrednim indikatorima kratkoročnih uticaja.
Fitobentos se smatra pogodnim elementom za procenu uticaja zagađenja nutrijentima. Bentosne alge zbog svoje sesilnosti ne mogu izbeći zagađenje, relativno brzo rekolonizuju podlogu nakon poremećaja u kvalitetu vode ili protoku i time omogućuju brz nastavak praćenja. Oslikavaju status nutrijenata na uzorkovanom lokalitetu.
Fitobentos je indikativan element kvaliteta ekološkog statusa/potencijala svih tipova voda, ali se uglavnom koristi za tekuće vode.
Fitoplankton predstavlja važan biološki element kvaliteta u stajaćim vodama (jezerima, akumulacijama), kao i u velikim nizijskim rekama (potamon). Fitoplankton direktno reaguje na nivo nutrijenata u vodi kroz promene u svom sastavu i biomasi i važan je indikator zagađenja nutrijentima.
Uzorkovanje površinskih voda rađeno je na devet lokacija , koje obuhvataju kako reke , tako i kanale na teritoriji opštine Obrenovac. Prilikom odabira lokacija, vodilo se računa o tkz. „strateškim“ lokacijama, kao što su kanali pored crpnih stanica, kupalište, blizina fekalnih stanica...( reka Sava pored pontona, ušće Kolubare u Savu, kanal kod crpne stanice Zabran, kanal Kupinac kod TC 1, kanal Kupinac kod fekalne stanice u Dudovima, obodni kanal kod deponije TENT A, kanal Mladost, kanal kod crpne stanice Vić bara na Zabrežju i kupalište Perilo na Savi) .
Na svim lokacijama uzimani su uzorci zbog analiza fitoplanktona (4 puta u periodu od jula do novembra), dok su na lokacijama: Sava kod pontona i kupalište Perilo, uzimani uzorci dva puta za analizu fitobentosa.
Zbog visokog nivoa podzemnih voda, na teritoriji opštine Obrenovac napravljen je razgranat sistem kanala za odvodnjavanje. Sa aspekta zaštite životne sredine, vrlo je interesantan uticaj kanalske mreže, jer oni (kanali), kao i tzv. mrtvaje (napuštena rečna korita) i jezera, trpe najveće zagađenje ,te je zbog toga i kvalitet vode koju oni odvode predmet ovog monitoringa. I reke i kanali i mrtvaje opterćeni su velikom količinom komunalnog otpada, te svuda gde voda ne otiče ili sporo otiče, preti opasnost od eutrofikacije. Na celoj teritoriji obrenovačke opštine fekalne vode se upuštaju u vodotoke bez ikakvog predhodnog tretmana, bilo da se radi o krupnim izlivima kao što je glavni fekalni kolektor, ili o otpadnim vodama sa farmi i malih seoskih (poljoprivrednih) gazdinstava. Kvalitet vode iz postojećih kanala važno je pratiti i zbog toga što je pokrivenost kanalizacionom mrežom na teritoriji Obrenovca relativno mala, tj. postoji veliki broj sanitarnih i još važnije – nesanitarinh septičkih jama i sengrupa, te kanalska voda komunicira i sa ovim zagađenjem. Ukupna dužina kanalske mreže na teritoriji Obrenovca je oko 460 km. Inače, za razliku od kanalizacije upotrebljenih voda (fekalne kanalizacije) koja je centralizovana i ima samo jedan ispust (glavni kolektor) preko koga se sva otpadna voda ispušta u Kolubaru, atmosferska (kišna) kanalizacija je decentralizovana i ima 16 ispusta, čiji su prijemnici otvoreni kanali.
Kroz staro korito Tamnave u samom Obrenovcu prokopan je kanal Tamnava, koji prikuplja atmosferske i višak podzemnih voda, a preko crpne stanice Zabreške livade uliva se u Kolubaru. CS „Zabreške livade“ jedno je od mesta uzorkovanja kanalske vode, u okviru ovog monitoringa.
Monitoringom je obuhvaćen i kanal „Mladost“, koji odvodi vodu sa istoimene farme goveda. Voda iz kanala Kupinac se za potrebe ovog monitoringa uzorkuje na dva mesta: na početku zacevljenja u naselju Dudovi i kod TC1.
Jedno od mesta uzorkovanja je i kanalska voda kod CS „Vić bare“, koje ima poseban značaj jer se nalazi u blizini izvorišta vodosnabdevanja „Vić bare“, gde se iz aluvijona Save crpi podzemna voda, preko 30 cevastih (bušenih) i po jednog Reni i Prosjag bunara. Drugo izvorište vodosnabdevanja Obrenovca nalazi se u Bariču i na njemu se zahvata površinska voda iz vodotoka Save, što, takođe, dodatno opravdava sprovođenje monitoringa kvaliteta vode reke Save.
Bez obzira na rezultate ovog ili nekih budućih, širih monitoringa faktora životne sredine, svakako je neophodno izgraditi postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda Obrenovca i takvo postrojenje je već planirano i projektovano.
Na osnovu ispitivanja fitoplanktona i fitobentosa reka Sava je na sva tri ispitivana lokaliteta imala dobar i bolji ekološki potencijal.
Rezultati biomonitoringa kanala na teritoriji Obrenovca su pokazali da kanal Mladost ima najlošiji status, zatim slede Crpna stanica „Vić bare“ – Perilo, Zabreške livade i Tamnava – Crpna stanica na putu za Zabran, Kanal Kupinac na početku zacevljenja, naselje Dudovi, Kanal Kupinac kod TC1 i Krtinska – obodni kanal kod deponije TENT A.
Kanal Mladost je posebno rizičan jer je u njemu u avgustu i septembu dominantna potencijalno toksična cijanobakterija Plankthotrix agardhii (>100000 ćel/ml) koja produkuje toksine-mikrocistine. Gajene biljke koje se navodnjavaju vodom kontaminiranom mikrocistinima pored toga što trpe promene na rast i razvoj, akumuliraju toksine i predstavljaju potencijalni rizik da se toksini prenesu na ljude putem ishrane. Neophodno je da se ovaj kanal prati i na prisustvo cijanotoksina, prvenstveno u letnjem periodu.
Zaključak i preporuke
Monitoring je suštinska komponenta upravljanja vodenim ekosistemina. Stalni nadzor i staranje o održanju povoljnog stanja kvaliteta vode uslov je za formiranje uspešnog sistema upravljanja vodama i planiranje podsticajnih mera kojima se sprečava razvoj procesa eutrofikacije u kanalima kao i izlivanje otpadnih voda i opasnih materija. S tim u vezi, od suštinske je važnosti dobro planiranje monitoring programa, odabir pokazatelja kvaliteta vode, izbor lokacija i učestalost ispitivanja.
Za očuvanje kvaliteta vode kanala, nameće se zaključak o neophodnosti prečišćavanja kanalizacionih otpadnih voda, naročito kada se ima u vidu da su procesi koji doprinose degradaciji kvaliteta vode velikim delom direktna posledica antropogenih uticaja.
Dobar kvalitet voda u kanalima obezebeđuje i sigurnije izvorište za vodosnabdevanje Obrenovca, gde se prvenstveno misli na izvorište „Vić bare“, gde se iz aluvijona Save crpi podzemna voda, a nalazi se u blizini kanala kod CS „Vić bare“.
Neophodno je redovno čistiti i održavati kanalsku mrežu, kao i crpne stanice, kako bi protočnost kanalske mreže bila nesmetana, a samim tim i retenciono vreme vode u kanalima kraće, što je važno za ublažavanje procesa eutrofikaciji u ovim vodenim ekosistemima.
Zorana Jovanović
